Egunkaria: peche, tortura, xuízo e absolución

Non é habitual, no marco dunha democracia liberal, presenciarmos o peche de xornais e a persecución dos seus traballadores. Porén, nos últimos anos, o Estado Español foi tristemente recordado por varios casos deste estilo. Os primeiros exemplo témolos en 1998, coa clausura do diario vasco Egin e da súa emisora Egin Irratia, o segundo en 2001 coa suspensión da revista Ardi Beltza, e o terceiro en 2003, co peche polas armas de Egunkaria, o único xornal integramente en éuscaro. Neste artigo centrarémonos neste último caso, aproveitando que o pasado mes de abril resolveuse a sentencia xudicial de xeito favorábel para o medio e que o seu director, Martxelo Otamendi, estivo impartindo unha conferencia na Facultade de Ciencias da Comunicación.

A xénese do proceso
Euskaldunon Egunkaria nace impulsado por diferentes persoas vencelladas ao mundo da cultura e da lingua vasca. En 1989 botan a andar un proceso chamado Egunkaria Sortzen (crear o periódico) co que pretendían acadar os apoios suficientes para constituír a primeira cabeceira integramente en éuscaro. O único precedente dun medio en papel deste tipo estaba en Eguna, un boletín editado polo goberno vasco durante a Guerra Civil e cuxa duración non foi máis alá dun ano. Egunkaria sacaría o seu primeiro número o 6 de decembro de 1990 despois de teren participado economicamente na súa fundación máis de 1500 persoas. Tal e como sinalou o seu director, Martxelo Otamendi, pretendían ser a cabeceira de referencia en éuscaro, como o eran Le Monde ou The New York Times nos seus respectivos territorios. Malia ter unha liña editorial progresista e ser especialmente sensíbeis coas nacións sen estado e culturas minorizadas, tanto o seu cadro de persoal como os seus colaboradores eran moi plurais no ideolóxico.

Aínda que Egunkaria sacou o seu primeiro número 1990, non foi até o 6 de xuño 2001 cando a Garda Civil remitiu ao xuíz da Audiencia Nacional Juan del Olmo un informe titulado “Sobre la presunta vinculación de un entramado empresarial con financiación de la banda terrorista ETA” no que se indicaba a sospeita de que diferentes empresas vencelladas ao mundo do éuscaro, Egunkaria S.A. incluída, puidesen financiar á banda armada. Durante a investigación da empresa o único que se atopou foi uns documentos de principios dos 90 que podían pertencer a membros de ETA e de KAS pero que non estaban asinados nos que se falaba do periódico, pero sempre desde un punto de vista externo. A maioría destes arquivos xa saíran á opinión pública no seu momento, mesmo pasaron polo xuíz Garzón sen que este iniciase investigación algunha contra o xornal.

O peche
Ao non atoparen probas, a Garda Civil solicita ao xuíz Juan del Olmo o peche de Egunkaria para continuar a investigación. Deste xeito, a noite do 20 de febreiro de 2003, efectivos das forzas de seguridade clausuran a sede do periódico e entran nas casas de dez traballadores e colaboradores do medio para detelos e rexistrar os seus domicilios. Durante os cinco días seguintes permaneceron incomunicados por mor da aplicación da Lei Antiterrorista, tempo no que a metade dos detidos denunciaron torturas. O propio Martxelo Otamendi sinalou que durante a súa detención o único que lle preguntaron foi por unhas entrevistas que lles fixera había tempo a varios militantes de ETA e cuxa información non só estaba protexida polo secreto profesional, senón que xa fora investigada polo xuíz Garzón. Malia todo, o director do xornal denunciou que para obter esa información, a Garda Civil utilizou métodos violentos e vexatorios cara o reo.

A investigación
Ao clausuraren o xornal, as forzas de seguridade incautaron moitos documentos tanto no medio como nas vivendas dos detidos, mais non atoparon ningunha referencia ou presenza de ETA, e moito menos relativa ao financiamento. O que si que se descubriron foron algunhas irregularidades económicas relacionadas coa xustificación de subvencións, por iso o sumario dividiuse en dous. Por unha banda o relacionado co peche e polo outro o económico.

O argumentario esgrimido polo xuíz foi mudando co tempo. Se nun primeiro momento se pecha Egunkaria porque financia a ETA, ao non atoparen probas disto dálle a volta aos termos e di que foi a banda armada a que financiou o proceso de constitución do xornal, sinalando como inverosímil que o medio conseguise o capital inicial grazas a doazóns sen o impulso de ETA. Asemade, comezouse a seguir a liña argumental de que os obxectivos de Egunkaria coinciden cos da organización violenta xa que ámbolos dous apostan pola plena normalización do éuscaro en todos os territorios que conforman Euskal Herria.

A acusación e o xuízo
Na época da clausura e da primeira parte da investigación, a fiscalía compartía os postulados coa Garda Civil e co xuíz Juan del Olmo. Agora ben, a cousa cambiou unha vez que o PSOE chega ao goberno do estado e Olga Sánchez é substituída por Miguel Ángel Carballo como fiscal asignado ao caso Egunkaria. Constátase que non había base para xulgar a ninguén e retiran a acusación. Pero o proceso continuou, xa que as organizacións Asociación de Víctimas del Terrorismo (AVT) e Dignidad y Justicia (DyJ) quixeron manterse como acusación particular.

O primeiro xuízo contra os cinco acusados comezou o 15 de decembro de 2009 e quedou visto para sentenza o 1 de febreiro de 2010. No seu desenvolvemento foron quedando en evidencia a falsidade das acusacións, concluíndo cunha sentenza favorábel aos xornalistas e ao propio medio. Asemade, neste documento xudicial cuestiónase como se levou o proceso, o inxustificábel do peche, a acusación sen fundamento e a verosimilitude das denuncias de tortura.



Reflexión final
Resulta difícil comprender o peche do diario Egunkaria sen ter en conta o contexto político da época. No estado, o goberno Partido Popular de Aznar tiña un marcado carácter antinacionalista. Lonxe quedaban xa os pacto co PNV e con CiU da primeira lexislatura. Na Comunidade Autónoma Vasca, o debate sobre a cuestión nacional estaba en plena actualidade, de feito, meses despois presentaríase o chamado “Plan Ibarretxe”. Nestas circunstancias, o peche de Egunkaria, nena mimada da cultura vasca, supuña unha chamada de atención non só ao soberanismo vasco, senón a calquera reivindicación identitaria.

A clausura de Egunkaria é un exemplo da precariedade democrática que aínda ten o Estado Español a día de hoxe e no que conflúen varios condicionantes:

1. A existencia dun debate nacional aínda non resolto
2. A vixencia dun conflito armado nunha parte do Estado
3. A vontade de certos sectores de vencellar toda a reivindicación nacional e/ou identitaria coa violencia.
   

A estratexia levada a diante por determinados sectores extremistas do “todo é ETA” é un grave perigo para as liberdades cívicas, non só en Euskal Herria senón en todo o Estado Español. Mentres este discurso siga vixente entre líderes políticos, mediáticos, e poder xudicial será moi complicado manter unha democracia normalizada nun contexto non violento, respectuoso con todas as opcións políticas e na que se poida exercer o xornalismo coa maior liberdade posíbel.


Para máis información do proceso, podes acceder a un FAQ redactado polo xornalista de Egunkaria Imanol Murua e traducido ao castelán no blog de Javier Ortiz.