Cara onde vai a universidade pública?

Hai xa case dez anos, no 1999, ministros de 28 estados europeos reuníronse na cidade italiana de Boloña e asinaron unha declaración na que se anunciaba a homologación do sistema universitario de case todo o continente. Dende entón, por toda Europa comezouse a falar desa pantasma que era o Espazo Europeo de Educación Superior (en adiante EEES), porén ninguén sabía realmente en que ía consistir nin as consecuencias que tería para a universidade pública. Hoxe semella que as cousas comezan a se aclarar, pero polo medio houbo unha década de conferencias, reunións, estudos, declaracións, contradeclaracións e en definitiva, desa incerteza á que nos teñen habituados os dirixentes da Unión Europea. Durante este período, o EEES foise implantando paseniño en case tódolos estados asinantes da declaración de Boloña. Grazas a esta confusión e ao escurantismo que envolveu todo o proceso, evitouse o debate social e a mobilización estudantil que podería pór en perigo o proxecto de converxencia educativa. Non obstante, si que houbo importantes protestas por cuestións concretas do proceso de converxencia, como foi a aprobación da LOU do Partido Popular, pero nunca se chegaron a introducir nunha mobilización moito máis ampla en contra dun proceso que afectaba a toda Europa occidental.


Pero cales van ser as principais modificacións que se derivan da Declaración de Boloña? Pois hoxe, dez anos despois, podemos xa falar de aspectos concretos que as autoridades españolas xa comezan a lexislar. A idea principal da declaración era crear un espazo educativo común na Unión Europea e noutros estados próximos que permita unha maior mobilidade de estudantes e que os profesionais formados no sistema universitario sexan útiles e competetitivos no mercado laboral europeo. Para iso dispúxose que o ensino superior se dividiría en tres ciclos diferenciados. Un grao de catro anos no que se acadarían unhas competencias básicas interdisciplinares, un máster que correspondería coa especialización e un doutorado que viría a funcionar máis ou menos coma até agora. En resumo, poderiamos dicir que o espírito de Boloña fundaméntase en: homologación, mobilidade, competititividade e división entre grao e posgrao. Cómpre analizar cada un dos puntos que acabo de citar para así facernos unha composición de como este proceso afectará á universidade galega.


Segundo a Declaración de Boloña, a mobilidade permitirá ao estudante “acceder a oportunidades de estudo e formación e servizos relacionados”, e grazas á homologación, “ao recoñecemento e valoración dos períodos de estancia nas institucións de investigación, ensino e formación europeas”. Porén, para unha nación coma a nosa, que parte dunha situación periférica das tres universidades, a mobilidade sempre será de dentro cara a fóra, fomentando ese mal endémico da nosa terra que é a emigración. Para non fomentar a situación de desigualdade entre universidades e nacións precisaríanse fondas reformas que nos equiparasen á media europea. Porén, tanto a Xunta de Galicia como o Ministerio de Educación pretenden acometer esta reforma a custe cero, o que perpetuaría esa situación de marxinalidade que sofre Galiza no contexto Europeo. Por outra banda, un marco de mobilidade estudantil a nivel europeo resúltalle moi negativo ao sistema universitario dunha nación, como é o caso de Galiza, ten uns sinais identitarios que non reciben ningunha consideración por parte da Unión Europea. Deste xeito, a lingua galega ficará tamén marxinada nas institucións educativas comunitarias.


Unha das máximas que derivan da Declaración de Boloña é a de acadar a competitividade do sistema europeo de educación superior. Esta directriz xa provocou a reacción de moitos colectivos de estudantes e de profesores que asinaron un manifesto titulado Que educación superior?, no que amosaban a súa preocupación por esta orientación da universidade de cara ao mercado produtivo. Neste manifesto sinalábase que co pretexto de que as universidades teñen que estar ao servizo da sociedade (cousa que ninguén discute), poden chegar a proliferar as axencias e institutos extrauniversitarios, dominados polo poder políticos ou por grupos poderosos de presión. Deste xeito, daríase unha visión moi reducionista da sociedade, centrándose puramente en beneficiar ás empresas e pondo o ensino ao seu servizo. A orientación puramente mercantilista do ensino, pon fin ao coñecemento e a cultura como valor dunha sociedade de homes e mulleres libres e redúcea á simple acumulación de coñecementos técnicos que permitan desenvolver unha actividade profesional dun xeito rendíbel para o empresario. Esta foi unha das principais críticas ao EEES que fixo a organización nacionalista Comités, principal opositora ao proceso de Boloña na Galiza.


A outra gran modificación que sae da Declaración de Boloña é a definición dos graos e posgraos. Até agora, unha diplomatura ou unha licenciatura achegábanlle ao estudante unha formación que lle permitía ter un dominio na súa área e a inserción no mercado laboral. Coa nova configuración, o grao tan só levará incluída unha formación moi básica e interdisciplinar, que non só implicará un escaso dominio da área a estudar, senón que non terá saída no mercado laboral. Para acadar unha certa especialización e aspirar a ter futuro do mundo do traballo, cómpre ter un título de posgrao ou máster. Malia todo, tal e como se está a aplicar o proceso de Boloña, este segundo ciclo estará ao alcance de moi poucos. Por que? En primeiro lugar porque a empresa privada ofertará posgraos sen garantir ningún tipo de axudas ás persoas con menos recursos económicos, sendo este un claro xeito de elitización da universidade ao apartar aos sectores máis desfavorecidos da sociedade deste tipo de másters. En segundo lugar porque a universidade na que se imparte un grao non está obrigada a impartir ningún posgrao de carácter público, polo que non garante que os que estudaron o primeiro ciclo teñan praza nun máster aínda que o poidan pagar. En terceiro lugar, porque a proliferación de posgraos privados orientará a especialización do alumno única e exclusivamente cara sectores economicamente rendíbeis e non a acadar uns coñecementos que lle vaian ser útiles non só ao individuo senón tamén ao conxunto da sociedade na que está inserido. Asemade, esta inxerencia do sector empresarial no ensino superior, poderá supor a desaparición de carreiras, estudos e proxectos de investigación que non son economicamente rendíbeis pero si útiles para o desenvolvemento social.


O Proceso de Boloña supón un enfrontamento entre dous modelos de universidade. Un no que se entende o coñecemento como un valor útil para o individuo e para as maiorías sociais e que debe ter como obxectivo o desenvolvemento de todos e todas no marco dunha sociedade libre e socialmente xusta. E outro modelo no que o coñecemento é un valor máis á hora de acadara beneficios e que ten que estar posto ao servizo dos intereses do mercado. O debate está aberto, aínda que se cadra tívose que ter dado antes



Publicado en papel no especial Día da Patria de Espazo en Construción, voceiro de Espazo Aberto en Galiza Nova Ler máis...

Crónica da Patria

Quixen deixar pasar uns días para facer unha reflexión do que foi este Día da Patria 2008. Cumpría aclarar as ideas e botarlle un ollo aos principais xornais electrónicos e en papel antes de facer comentario algún. Gustaríame comezar este pequeno artigo collendo un anaco dunha noticia que saíu publicada en El País o día despois da nosa festa nacional. Asinaba un tal Daniel Salgado e tanto o primeiro parágrafo coma o último non teñen desperdicio.



Hay una consigna que, en la manifestación que el BNG celebra por el Día da
Patria, continúa siendo la más unánimemente coreada: "Galiza ceibe / poder
popular!". Y aunque desde el palco de la dirigencia tienden a suprimir la
segunda parte del pareado -Anxo Quintana terminó su discurso con un sonoro "viva
Galiza ceibe!, viva o BNG!"-, y los gritos a favor de la independencia se
multiplican, la heterogénea masa del partido acalla discrepancias recurriendo a
la palabra de orden histórica. Ayer, en A Quintana de Santiago de Compostela
hubo más de 15.000 personas detrás de una pancarta con el lema "Creemos en
nuestro País".
(...)
El que, según especulaban estos días columnistas
cercanos a la cúpula del BNG, pudo ser el último Día da Patria tal y como era
conocido hasta ahora, contó con las habituales adhesiones de partidos de todo el
mundo. La lectura de las siglas, en voz de la secretaria general de Galiza Nova,
Iria Aboi, sirvió para tomar la temperatura política de la organización
mayoritaria del nacionalismo gallego. Si a la mención de Unió Democràtica de
Catalunya la recibió una mezcla de indiferencia y abucheos, al saludo del
Partido Comunista de Cuba lo siguió una ovación estruendosa. "¡Cuba sí, yanquis
no!". Y una parte de la militancia juvenil proclamaba: "A nosa estrela / é
vermella!". El País 26/7/08



Coido que estes dous anacos do texto de Daniel Salgado son moi ilustrativos do que eu palpei neste Día da Patria 2008. A cada ano que pasa, hai unha maior diferenza entre a dirixencia quintanista e a militancia de base. Mentres que o Portavoz Nacional defende un discurso fundamentado no papel do BNG nas institucións e de carácter moi descafeínado tanto na cuestión nacional como no baremo esquerda-dereita; as bases manteñen o carácter autodeterminista e popular que sempre caracterizou ao Bloque. Este ano foi a primeira vez que escoitei na Praza da Quintana berros que amosaban o malestar de moita xente con certas decisións que ven tomando a dirección nacionalista. O ter substituído a tradicional estrela vermella por un eslamiado azul non sentou moi ben no conxunto dunha militancia que aínda cre que o poder popular ha de ser unha reivindicación básica do nacionalismo. De aí que un sector das mocidades decida non manter a disciplina dos seus compañeiros e berrar sen traba algunha “a nosa estrela...é vermella”. Asemade, resulta moi interesante ver como reaccionou o público perante as delegacións convidadas. Mentres que os nosos compañeiros de Galeuscat recibiron bastantes apupos, o Partido Comunista de Cuba ergueu tódalas voces nun enxordecedor “Cuba si, ianquis non!”. As diferenzas entre UDC e os revolucionarios cubanos son evidentes. Con quen está o BNG? Que nolo diga Quintana. Aínda que se cadra estaba moi ocupado gañándose el tamén os apupos do público. Que sorpresa levamos tódolos alí presentes cando o noso Portavoz Nacional nos espeta un “representación do BNG no vindeiro parlamento GALLEGO”. Pódese dicir que é un lapsus, que lle pode ocorrer a calquera, se ben a realidade é que non lle ocorreu a Beiras, senón a el.


En definitiva, coido que a día de hoxe Quintana non representa dentro do BNG a ninguén máis que á xente vinculada á Xunta e ao resto de institucións nas que temos presenza. É necesario reflexionarmos sobre cara onde vai o BNG e se o camiño que está a seguir é o que queremos. Antón Losada, nun artigo en A Nosa Terra dicía que o Bloque tiña que decidir se está preparado para ser un partido de goberno e deixarse das lerias pre/post-revolucionarias que defenden a UPG, Camilo e Beiras, é dicir, de avanzar directamente cara a homologación co resto de forzas políticas. De asumir ao 100% os postulados quintanistas.
Ler máis...

Italia doe



Non é doado para alguén que, coma min, profesa unha profunda admiración pola esquerda italiana, asimilar que após décadas de loita, os comunistas se converten nunha forza extraparlamentar. Nas eleccións de 2006, a esquerda transformadora de Rifondazione Comunista, do PCdI , de Sinistra Democratica e dos Verdes concorreron nunha ampla coalición progresista chamada a Unión. Representaron 3.898.394 dos 19.002.598 do obtidos pola plataforma electoral e un 10,22% do total do electorado. Desta volta, e co goberno de Prodi polo chan, a esquerda non chegou a ningún acordo co Partido Democrático (PD) de Veltroni, polo que se presentaron ás eleccións nunha candidatura unitaria encabezada polo comunista Fausto Bertinotti. Sinistra Arcobaleno, foi o nome escollido para este proxecto común, que combinaba o estilo transformador da esquerda italiana, co ecosocialismo que propugnan Os Verdes. Pero un proceso electoral, é terribelmente danino cando está a nacer unha iniciativa unitaria como esta. Era previsíbel unha baixada no número de votos por diversos motivos. En primeiro lugar, pola polarización propugnada polos dous principais aspirantes á presidencia: Silvio Berlusconi e Walter Veltroni. A ámbolos dous líderes combíñalles impulsar un sistema de tendencia bipartidista similar ao que semella consolidarse no Estado Español. En segundo lugar, lembrar que todos os partidos da esquerda participaron no goberno de Romano Prodi, o que lles custou un enorme desgaste como se puido ver na vitoria de Berlusconi. Por outra banda, e tal e como se indicaba nun interesante artigo de Rudi Ghedini no Le Monde Diplomatique deste mes, o abandono por parte de partidos como Rifondazione ou o PCdI do símbolo histórico da fouce e o martelo, puido ser unha experiencia traumática para parte do electorado. Non temos máis que ollar atrás e ver o que lle ocorreu ao Partido Comunista de Italia (PCI) cando en 1991 decidiu levar a cabo aquela funesta "transformación" que o adaptase aos novos tempos. Por último, sinalar que tampouco a Sinistra Arcoballeno no seu conxunto o fixo todo o ben que debera. Segundo Rudi Ghedini, incumpliu a súa promesa de facer este proxecto participativo e aberto e quedou todo moi restrinxido ás elites dos catro partidos que conforman a coalicion, especialmente a redacción do programa electoral. Ademais, non podemos esquencer que non foron quen de atraer a esa importante grupo social, que representa a esquerda non aliñada con ningún partido, que debeu ter sido un dos obxectivos prioritarios da Sinistra Arcobaleno.

O resultado? Unha caída de tres millóns de votos e a desaparición da esquerda do parlamento italiano. Após décadas sendo un referente do comunismo democrático para todo o mundo, ese movemento que tanta forza tivo nos anos 80, queda relegado a unha posición case marxinal. Teremos que agardar para ver se serán quen de recupearse e reconstruír o proxecto transformador do que sempre foron bandeira, ou se isto supón enterrar para sempre o que Gramsci iniciou hai xa case 90 anos.



"Compagni, proseguite il vostro lavoro... casa per casa... strada per strada..."
Enrico Berlinguer
Ler máis...